Het Weems Navigatie horloge

Ik ben pas geleden in het bezit gekomen van een horloge dat al lang op mijn verlanglijstje stond. Als liefhebber van Omega en luchtvaart in het algemeen was dit een model dat ik alleen maar uit de boeken kende. Nu had ik eindelijk de mogelijkheid om in het bezit te komen van dit brok geschiedenis. Na een bod te hebben gedaan waar geen nee op gezegd kon worden ging het horloge over van zijn naar mijn pols. Omdat ik het horloge al enige tijd niet meer had gezien was ik blij verrast met de staat waarin het horloge zich bevond. Het hele horloge was in originele staat en er was waarschijnlijk nooit iets aan vervangen. De beide kronen waren origineel en ook de wijzerlaat en wijzers hadden het juiste patina. Op de achterdeksel bevond zich een gravure waarvan ik niet direct de gehele betekenis van kende. Dit vroeg om een 'klein' onderzoekje. Dit onderzoek begon bij Lt. Com. Phillip van Horn Weems.

De zeldzame Omega "Weems" met Second-setting.

De Koninklijke kroon werd gebruikt voor de Air Ministry (AM) voor 1941.

Phillip van Horn Weems is geboren in 1889 op een boerderij in Tannessee USA. Weems studeerde in 1912 af aan de Naval Academy, gespecialiseerd in navigatie. Vanwege zijn interesse in de luchtvaartnavigatie, en later ook ruimtevaart, was hij altijd bezig om de problemen voor snelle vlieg- en vaartuigen te vereenvoudigen en te verbeteren. In 1928 nam hij een maand verlof van de marine en leerde astronomische navigatie aan Charles A. Lindbergh voor zijn solo-vlucht.

Over P. Weems is veel geschreven en hij mag worden gezien als een grondlegger van de moderne navigatie te land, ter zee en in de lucht. Hij is de oprichter van Marine Aerial Navigation School en heeft vele boeken geschreven over navigeren. Ook heeft hij vele uitvindingen en patenten op zijn naam staan die allen te maken hebben met navigeren. Een uitgebreide site over P.v.H. Weems is die van de familie Weems. Hier is een heel hoofdstuk gewijd aan: The grand old man of navigation. Hier de link: http://www.weemsjohn.com/TheGrandoldManofNavigation.html

Portret van Lt. Commander P. v. H. Weems.

Al vanaf de tijd dat Weems met Lindbergh samenwerkte is er één horlogemerk geweest dat heeft geholpen om een van de meest bekende navigatie horloges te ontwikkelen en te maken en dat is Longines. Dit Zwitserse horloge merk dat in 1832 was op gericht door Auguste Agassiz heeft de tijdmeting verricht van de vlucht van Lindbergh en was zowel bij het vertrek van uit Long Island New York tot de aankomst in Le Bourget te Parijs aanwezig. Later is er met behulp van Lindbergh, en waarschijnlijk ook door Weems, het bekende 'Hour Angle' horloge ontwikkeld en geproduceerd.

Een origineel model van een vintage Longines Seconde-setting.

Tijdens zijn periode als Luitenant Commandant bij de US Navy heeft P.Weems in samenwerking met Longines (Wittnauer in de USA) een mechanisme voor polshorloges ontwikkeld om op een eenvoudige manier het tijdverschil dat optreedt bij verschillende niet-nauwkeurige polshorloges te compenseren en deze gelijk te zetten. Om dit te begrijpen moet u eerst het volgende weten. In de jaren 30 van de vorige eeuw bestond het navigeren op zee en in de lucht nog grotendeels uit het bekijken van de sterren aan de hemel. Door middel van een sextant en een nauwkeurig tijdinstrument kon de positie bepaalt worden. Deze tijd instrumenten bestonden vooral uit scheepschronometers. Deze -vaak cardanisch opgehangen- uurwerken waren zeer precies en werden geijkt bij de meest vooraanstaande observatoriums in de wereld. Toch ontstonden er bij kleine tijdverschillen grote afstandsverschillen bij de berekening van de koers. Met name voor de piloten die vaak alleen in de vliegtuigen zaten en geen chronometers tot hun beschikking hadden was dit een lastig probleem. De polshorloges uit die tijd waren niet erg nauwkeurig en het was nog niet mogelijk om de secondewijzer te stoppen. Dit kon dus grote gevolgen hebben bij het bepalen van de bestemming.

Afbeelding uit het boek Aviation Instructent Manuel met benodigde uitrusting.

Op 23 Juli 1935 legde Weems het patent 2008.734 vast. Een nogal ingewikkelde uitziende tekening van een wijzerplaat met op het eerste oog veel draaiende schijven en wijzers. Het principe was als volgt. Als er bij een signaal niet een mogelijkheid was om de secondewijzer te gelijk te zetten, maar een schaalverdeling naar de secondewijzer toe te draaien, kom hiermee het tijdverschil op alle uurwerken gelijk gezet worden. Op deze manier kom men in één oog opslag het verschil zien en meenemen in de berekening. De draairing met een 60 seconde markering werd met de secondewijzer meegedraaid tot dat het signaal van exact een minuut werd gegeven.

Tekening van Weems patent nummer 2.008.734.

Al vanaf 5 februari 1924 zond de BBC een tijdsignaal uit, een idee van de astronoom Sir Frank Watson Dyson en het hoofd van de BBC, John Reith. De piepjes werden oorspronkelijk bestuurd door twee mechanische klokken gelegen in de Royal Greenwich Observatory. Deze signalen waren wereldwijd te beluisteren en dus op de seconde gelijk. Ze zijn nog te beluisteren op de site van wikipedia. http://en.wikipedia.org/wiki/Greenwich_Time_Signal

Tijd om de horloges gelijk te zetten.

Begin 1940 kreeg de Britse regering in de gaten dat de onrust in Europa wel eens uit kon lopen in een tweede wereldoorlog. Daarom werd door de Air Ministry gevraagd om de luchtmacht te gaan uitbreiden met o.a. Spitfire toestellen van Supermarine. Hiervoor moesten natuurlijk ook completen uitrustingen komen voor de Royal Air Force (RAF) piloten. Het Engelse horloge huis Goldsmiths & Silversmiths Company Ltd kreeg de opdacht om volgens specifieke richtlijnen horloges te leveren. De referenties die door de A. M. werden gekozen waren (stores nr.) 6B/159 en 6B/234, beiden geclassificeerd als navigatiehorloges. De specificatie Mk VIIA werd opgevolgd door de MkVIII.

Zeldzame schets van kleine Second-setting met draairand.

De 6B/159 met specificatie Mk VIIA moest aan de volgende eisen voldoen. (bilding specification G.535) Het moest een uurwerk zijn dat door middel ven een opwindkroon opgewonden kon worden en dus niet met een losse sleutel. Tevens moest het minimaal 36 uur lopen. De wijzers moesten van geblauwde staal gemaakt zijn en de kast moest zijn voorzien van een draaibare lunette. De kast mocht van staal, chroom of verhard messing gemaakt worden. De wijzerplaat moest licht zilver of een emaille uitstraling hebben. De afwijkingen van het uurwerk moesten hier aan voldoen: Na 3 uur +/- 3s, 6 uur +/- 5s, 12 uur +/- 8s en na 24 uur +/- 15s. Dit stond gelijk aan een Longines kaliber 10l LXW met centrale seconde wijzer.

Afbeelding van de "mini" Longines Weems kaliber L10 LXW. (centrale seconde)

De 6B/234 met de latere MK VIII specificatie (bilding specification G.633) mocht de zelfde kast hebben maar er waren verschillen in het uurwerk en de wijzerplaat. Het uurwerk moest ook met de hand opgewonden worden en 36 uur lopen maar mocht een groter diameter hebben. Er werd een minimum aan steenlager opgegeven van 18 juwels en dit was minder dan er standaard in de 6B/159 werden gebruikt. Het moest wel voorzien zijn van een Zwitsers echappement systeem. (Zwitserse ankergang) De wijzerplaat mocht nu ook zwart zijn. De afwijkingen van het uurwerk moesten hier aan voldoen: 3 uur +/- 5s, 6 uur +/- 10s, 12 uur +/- 15s, 24 uur +/- 30s. Dit was dus minder nauwkeurig als de 6B/159.

Prachtige inscriptie in de Omega Weems ref.#2129.

Bleek bij het onderhoud dat deze specificatie niet meer werden gehaald dan mocht de 6B/159 degraderen naar een 6B/234. Dit moest dan veranderd worden in de statuten en op de achterdeksel. Als een 6B/234 niet meer aan de specificatie voldeden mocht deze uit het systeem gehaald worden en worden vernietigt. Dit alles is terug te vinden in boeken als Aviation Instructent Manuel. Deze boeken zijn nog wel eens te koop en ik heb dan ook een aantal exemplaren in mijn privé bezit.

Gedegradeerd van 6B/159 naar een 6B/234.

Het eerste horloge wordt gebouwd door Longines. Het moest een uurwerk hebben die zeer nauwkeurig afgeregeld kon worden en voor die tijd unieke centrale secondewijzer bezitten. De eerste modellen waren de zelfde horloges die ook ontwikkeld waren voor Lindbegh’s Hour Angle alleen werd de binnenste schijf vervangen voor een met 60 seconde schaal. Deze waren net zo groot en hadden een diameter van 47.2mm.

Net voor en tijdens de Tweede Wereldoorlog hadden de Amerikanen ook gekozen voor een navigatiehorloge van Weems. Alleen waren de aantallen groter en moest het uurwerk ook een centrale secondewijzer hebben. Er werd gekozen voor een specificatie de gelijk lag aan die van de RAF 6B/234. Dit is gelijk aan de US Air Force type A-11 alleen met dit verschil dat deze horloges wel al een seconde stop hadden! Hierbij is een draai lunetten dus niet meer nodig. Ook zij hadden de duidelijke Arabisch cijfers maar dan vaak met zwarte wijzerplaat. Hier een link naar verschillende 6B/159 militaire gespecificeerde horloges. http://homepage.mac.com/marvin.smith/6BWebPage/TOC.html

Longines Weems met duidelijk het patent nummer op de wijzerplaat.

De diameter van deze horloges waren drastisch kleiner dan die van zijn grote broer de Longines Hour Angle. Ook was de maker niet voorgeschreven en zijn er dus verschillende merken die deze horloges hebben gemaakt. De Weems horloge’s hadden nu twee maten. De “grote” 6B/234 en A-11 horloge’s met diameter van 34mm en de “kleine” 6B/159 ook wel de mini-weems genoemd met een diameter van 31mm. Hieronder valt de Longines “mini” Weems. De Omega waar we dit verhaal mee begonnen zijn is daarin weer een uitzondering. Deze heeft een diameter van 34mm maar is wel 6B/159 MkIIA gespecificeerd. Na enig onderzoek is gebleken dat er maar 2000 stuks besteld zijn. Helaas is niet bekent hoeveel er zijn geleverd en hoeveel er nog in omloop zijn.

Uit het archief van Omega, de originele orderbrief.

Tekst: Roel van den Haak - AWCo 2011