Een van de grootste problemen van mechanisch horloges is die van het ontvangen van schok en stoot. Een val op de tegelvloer of slag met een golfclub zal er voor zorgen dat de balanswiel uit balans word gebracht. Ook het fietsen over een weg van kleine keien of het uitbundig in de handen klappen na een mooi concert zal gevolgen hebben in de grote van de uitslag van de balans. Naast de nauwkeurigheid van het uurwerk kan het zelfs tot gevolgen hebben dat de balans omslaat en het horloge direct stil gaat staan.
De precisie van een horloge uurwerk ligt in de handen van twee onderdelen. De balans en de spiraal veer. Samen met het ankerrad en het anker vormen zij het echappement. De rest van de raderen en onderdelen zijn voor de kracht verdeling, opwinding, wijzerverzetting of aansturen van extra functies. De massatraagheid van de balans zorgt er voor dat de invloed van buitenaf minder snel invloed zal hebben op de gang. Hoe groter de uitslag is, hoe makkelijker het is om schokjes op te vangen. De spiraalveer zorgt er voor dat de balans heen en weer gaat. De lengte van de windingen van deze platte veer zorgt voor de tijd verdeling. Maak je hem langer dat duurt het langer dat de balans weer terug komt en gaat het horloge dus langzamer lopen. En visa versa. Maak je hem korter dan gaat hij sneller lopen.
De gevoeligheid van de balans zit hem in de tappen van zijn as. Deze tappen zijn vaak enkele tiende van millimeters dun en dragen ook nog eens het gewicht van de balans zelf. Met een heen en weer gaande beweging van 18.000 tikken per uur kunt u er vanuit gaan dat deze heel wat te verduren hebben. Het gebeurt dan ook regelmatig dat deze balans-as tappen krom buigen of breken.
U kunt zich voorstellen dat er velen ideeën en uitvindingen zijn gedaan om deze schokken op te vangen. Vroeger, zo rond 1900-1930 werden de (zak)horloges gemaakt zonder enige schoksysteem. Het opvangen van de klap werd voornamelijk gedaan door de kast die als dat nodig was extra werd beschermt of verstevigt. Ook werden er creatieve constructies bedacht die de klap doormiddel van inwendige veren of rubbers moesten op vangen. Dit systeem werd pas in de jaren 80 van de vorige eeuw weer opgepakt maar hier later meer over. De focus kwam al snel te liggen op een schoksysteem die de delicate balans-as direct beschermt.
Het varen ingenieurs Georges Braunschweig and Fritz Marti die in 1934 het meest gebruikte schoksysteem ontwikkelden het INCABLOC. De balans draaide niet meer in stugge lagers maar beweegbare lagers die door middel van een speciaal gevormd veertje de schok opvangt. Niet alleen de tappen bleven langer heel ook werd de gehele balans-as werd opgevangen bij grotere klappen. Velen merken die dit systeem gebruikte bedrukte het op de wijzerplaat op hiermee aan te geven dat het horloge shock resistent was. Tot diep in de jaren 60 was dit de manier om je als horlogemerk te onderscheiden maar op het laatst gebruikte ieder zich zelf respecterende horlogemerk die en was het chiquer om het juist niet meer op de wijzerplaat de drukke.
Naast incabloc is er nog ontelbaar veel van deze schoksystemen met de meest uiteenlopende veertjes gemaakt. Ik kan u verzekeren dat bij het wegspringen van zo’n veertje een gemeende vloek door het atelier klinkt. Het vinden van deze minuscule veertjes is voor een getraind horlogemakers oog geen probleem maar het opzoeken in de talloze boeken van de verschillende modellen is een ramp.
